پایان نامه معیارها و شاخصهای مناسب مالی برای رتبه بندی شرکتهای

اصل افشا به عنوان یکی از اصول حسابداری مطرح است و براساس این اصل، باید کلیه اطلاعات مربوط به فعالیتهای شرکت به نحو مناسب و به موقع در اختیار گروههای مختلف استفاده کننده قرار می‌گیرد. در واقع هدف اصلی از افشا عبارت است از کمک به استفاده کنندگان در تصمیم گیری مربوط به سرمایه گذاری، تفسیر وضعیت مالی شرکتها، ارزیابی عملکرد مدیریت، پیش بینی جریانات وجوه نقد آتی. در این راستا باید کلیه واقعیتهای با اهمیت واحد اقتصادی به گونه‌ای مناسب و کامل افشا شوند، تا امکان اتخاذ تصمیم فراهم گردد و از سردرگمی جلوگیری به عمل آورد. افشاء باید از طریق گزارشهای قانونی شامل صورتهای مالی اساسی که حاوی تمامی اطلاعات با اهمیت، مربوط و به موقع باشد و این اطلاعات به گونه ای قابل فهم و حتی الامکان کامل ارائه گردد تا امکان اتخاذ تصمیمهای آگاهانه را برای استفاده کنندگان فراهم سازد(ملکیان، 1376).

هندریکسن و ونبردا در تعریف افشاء آورده اند: افشا در حالت کلی به معنای انعکاس اطلاعات است. اما حسابداران از این واژه معنای محدودتری را در نظر می‌گیرند و آن را به معنای انعکاس اطلاعات مالی واحد تجاری در قالب گزارش های مالی می‌دانند که معمولا به صورت سالیانه ارائه می‌شود(بنی مهد و محسنی شریف، 1389).

بلکویی، افشا را دربرگیرنده اطلاعاتی می‌داند که برای سرمایه گذار معمولی مفید واقع شود و موجب گمراهی خواننده نگردد. به صورتی آشکارتر، اصل افشا بدین معنی است که هیچ اطلاعات مهم مورد توجه و علاقه سرمایه گذار معمولی نباید حذف و یا پنهان شود (بنی مهد و دیگران، 1389).

افشاء اطلاعات دو جنبه ایجاد اطمینان و معامله آگاهانه را ممکن می‌سازد . خرید و فروش سهام نیازمند اطلاعات متنوع و کافی بر ای انجام بررسی های قبلی است. در بورس اوراق بهادار تهران، التزام قانونی برای افشاء اطلاعات به حد لازم و کافی وجود ندارد و سازوکار های عملیاتی به حد کافی دارای قدرت و انگیزه نیستند تا التزام قانونی هر چند محدود را عملیاتی کنند. بدیهی است که هر چه میزان اطلاع رسانی بهتر و بیشتر باشد و متخصصان حقیقی و حقوقی تحلیل بیشتری را با استفاده از این اطلاعات به عمل آورند، بازار سرمایه به سمت کاراتر شدن حرکت می‌کند. از آن جایی که بدون بهره مندی از اطلاعات کافی استفاده کنندگان، فرصت ها و خطرات سرمایه گذاری را به طور مناسب تشخیص نمی‌دهند؛ ارایه فهرست رتبه بندی شرکت ها به تنوع و  کفایت اطلاعات در جهت کارایی بازار کمک شایانی می‌کند (پورزندی، 1379).

 

2-6 رتبه بندی شرکت ها

بورس اوراق بهادار بازار متشکل و رسمی سرمایه ای برای خرید و فروش اوراق سهام یا اوراق قرضه با ضوابط و مقررات خاص است(انواری رستمی و ختن لو 1385). رتبه‌بندی شرکت‌ها در این بازار سبب می‌شود تا شرکتهای ضعیف صنعت، فاصله خود را با برترین ها تشخیص داده و راهبرد مناسب برای رسیدن به آنها را تدوین کنند و شرکت های برتر با تعریف برنامه ها و راهبردهای مناسب برتری خود را مستحکم‌تر کنند. در کنار این موارد، ارائه اطلاعات فرصتی برای سرمایه گذاران در جهت سرمایه گذاری مناسب فراهم می کند (صارمی و دیگران، 1385). این نقش در کشورهای توسعه یافته توسط مؤسسات رتبه بندی ایفا می شود؛ موسسة ولیو لاین[1]، سهام شرکت ها را در آمریکا و حتی جهان، با توجه به عملکرد مورد انتظار، برای 12 ماه بعد رتبه بندی می‌کند(جهانخانی و پارسائیان، 1376). متاسفانه بازار سرمایه ایران فاقد چنین مؤسساتی بوده و تنها رتبه بندی رایج شرکت ها، رتبه بندی سازمان مدیریت صنعتی است که هر ساله لیست صد شرکت برتر را منتشر می کند(انواری رستمی و دیگران1385). در ایران به علت عدم انتشار اوراق قرضه، مؤسسه ایی که وظیفه درجه بندی شرکت ها را انجام دهد وجود ندارد و تنها رتبه‌بندی که از شرکتها انجام می‌شود، بوسیله سازمان مدیریت صنعتی است که هر ساله (از سال 1375 ) لیست صد شرکت برتر را تحت عنوان IMI-100 منتشر می‌کند(قلیزاده، 1383).این فهرست مشابه فهرست های معتبر و مشهور سایر کشورها مانند فورچون 500[2] و هزار شرکت برتر کانادا بر آن است تا جایگاه خود را در میان جامعه اقتصادی کشور مستحکم نماید. فهرست صد شرکت برتر با تعیین بزرگترین شرکت های ایرانی، آنها را از جنبه های گوناگون مالی و اقتصادی مورد مقایسه، رتبه‌بندی و تحلیل قرار می‌دهد.به عبارت دیگر معیار اصلی در گزینش شرکتها، معیار فروش آنها است که در پی آن شرکت های منتخب بر اساس سایر معیار ها، رتبه بندی می شوند. به دلیل وجود انواع شرکت های تولیدی و خدماتی شرکت کننده در این طرح، برای همگن کردن رقم فروش این شرکتها، در مورد اکثر شرکت های تولیدی و خدماتی، رقم فروش خالص آنها منظور می‌شود.در مورد بانکها از مجموع در آمد های مشاع و غیر مشاع آنها و در مورد شرکت های بیمه نیز مجموع درآمد‌های بیمه ای و درآمد حاصل از سرمایه گذاری آنها استفاده می‌شود(انواری رستمی و دیگران، 1385). فهرست صد شرکت برتر (IMI-100) با هدف شفاف کردن اطلاعات اقتصادی کشور، انعکاس توانایی فعالیت ها، گستردگی و حجم کسب و کار، قدرت انحصاری در بازار و توان اثر گذاری شرکتها در متغیر‌های اقتصادی کشور از دیدگاه اقتصاد خرد تهیه می شود.در فهرست IMI-100 همانند فهرست 500 شرکت برتر(فورچون 500)، اصالت بر میزان فروش است(قلیزاده، 1383).

یکی از گزارشهایی که در بورس اوراق بهادار تهران منتشر می‌شود گزارش مربوط به پنجاه شرکت برتر پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار است. بورس این کار را در راستای تدوین و معرفی معیارهای کارآمد سنجش عملکرد و با استفاده از شاخص های متناظر با این پنجاه شرکت انجام می‌دهد. شرکتها سعی می کنند برای بازنماندن در فهرست یادشده به ناچار موقعیت خود را در تالار معاملات بورس و در جریان رقابت با سایر اوراق حفظ کنند و وضعیت خود را از نظر شاخص های مدنظر بورس بهبود دهند. نگاهی به تجربه بورس های اوراق بهادار در کشورهای مختلف نشان می‌دهد به رغم وجود معیارهای مالی و غیر مالی زیادی که در تعیین شرکتهای موفق و برتر وجود دارد ، متاسفانه هنوز هم شناسایی شرکتهای ممتاز یا دارای موقعیت برتر بر پایه یکی یا برخی از عوامل زیر انجام می‌شود (انواری رستمی و دیگران، 1385):

• قدرت نقد شوندگی سهام به معنای پر‌معامله بودن آن در تالار بورس
• میزان تاثیر‌گذاری شرکت بر بازار یا سهم آن در ارزش جاری بازار
• وضعیت شرکت از نظر برتری نسبتهای مالی و به ویژه میزان سودآوری به ازای هر سهم

این در حالی است که شناسایی شرکت های برتر در بورس اوراق بهادار تهران برپایه ترکیبی از قدرت نقد شوندگی سهام و میزان تاثیر گذاری شرکت ها بر بازار، و در چارچوب معیارهای سه گانه و نماگرهای شش گانه زیر انجام شده است:

الف)  میزان داد و ستد سهام در تالار معاملات شامل:

1. تعداد سهام داد و ستد شده
2. ارزش سهام داد و ستد شده

ب)  تناوب داد و ستد سهام در تالار معاملات شامل:

1. تعداد روزهای داد و ستد
2. دفعات داد و ستد انجام شده

پ) متغیر های مقیاس نماگر میزان تاثیر گذاری بر بازار شامل:

1. میانگین تعداد سهام منتشره شده
2. میانگین ارزش جاری سهام شرکت در دوره بررسی

چنانچه پیداست در شناسایی شرکتهای فعال تر بازار بورس تهران، معیار نقد‌شوندگی از اهمیت بیشتری برخوردار است.وانگهی وجود متغیرهای مقیاس در کنار نماگر فعالیت در بورس، تصویر واقعی تری از نسبت فعالیت شرکت ها و بویژه میزان گردش سهام آنها را نمایان می سازد.لیست پنجاه شرکت فعال تر بورس هر سه ماه یکبار، با استفاده از آمار و اطلاعات یکسان بطور میانگین متحرک تهیه و منتشر می شود.هم سنجی و رتبه بندی فعالیت شرکت های پذیرفته شده در بورس بر پایه نماگرهای بر شمرده شده برای سال 1376 و به کمک میانگین همساز آن ها به صورت زیر محاسبه شده است(قلیزاده، 1383).

N:تعداد نماگر های شش گانه (N=6)

I_i:نماگر i از مجموعه برشمرده بالا

همانطور که بیان شد رتبه بندی در روش اول یعنی رتبه بندی صد شرکت برتر توسط سازمان مدیریت صنعتی بر اساس یک متغیر که معمولا فروش است روش دوم یعنی رتبه بندی 50 شرکت برتر توسط سازمان بورس اوراق بهادار با استفاده از میانگین همساز انجام می شود.در بازار های دنیا نیز معمولا رتبه بندی به همین روش صورت می گیرد.به استثنا موسسه ولیولاین که از چند متغیر پیچیده و محرمانه برای رتبه بندی استفاده می‌کند.بهرحال در جدول 2-1 می توان روش های مختلف ارائه شده را با یکدیگر مقایسه کرد(قلیزاده، 1383).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	تک متغیر	میانگین همساز	روش V-L
قابلیت اتکا	کم	متوسط	زیاد
سهولت محاسبه	زیاد	متوسط	خیلی کم
استفاده از داده های واقعی	کامل	برآوردی	برآوردی
قابلیت بسته سازی	ندارد	ندارد	ندارد
اطلاعات مورد نیاز	کم	متوسط	زیاد
پرامتریک/ناپارامتریک	پارامتریک	پارامتریک	پارامتریک

جدول 2-1 مقایسه تطبیقی روش های رتبه بندی

همچنان که از این جدول قابل استنباط است رتبه بندی یک متغیره هر چند دارای سهولت محاسبه است اما قابلیت اتکا کمی دارد زیرا بر یک بعد از فعالیت شرکت مانند فروش، میزان دارایی، میزان سود، تعداد کارکنان، بازده دارایی، تقاضا برای سهام، عرضه سهام، نسبت P/E و … متمرکز است و امکان در نظر گرفتن همزمان همه این اقلام را بطور یکجا را ندارد.در حالیکه شرکتها دارای ابعاد مختلفی هستند. روش میانگین همساز با تکیه بر محورهایی نظیر میزان داد و ستد در تالار معاملات، تناوب داد و ستد در تالار معاملات و متغیرهای نماگر میزان تاثیر گذاری بر بازار بیشتر بر محصول مکانیزم عرضه و تقاضای بازار توجه دارد که شاید تمرکز بر معلول بجای علت باشد. یعنی بجای توجه به ارزش شرکت و عملکرد آن، تنها به میزان عرضه و تقاضای سهام آنها توجه می‌شود. (قلیزاده، 1383). روش V-L قابلیت اتکای زیادی دارد ولی از نظر محاسبات بسیار پیچیده و وقت گیر است ضمن اینکه روش آن فقط در انحصار موسسه ولیولاین بوده و در نتیجه قابل اجرا در ایران نمی‌باشد. لذا جهت انجام رتبه بندی مناسب نیاز به روشی است که در عین سادگی در محاسبه، از اطلاعات شرکت ها به بهترین نحو استفاده نماید بتواند تاثیر چندین متغیر را به طور همزمان در انجام رتبه بندی در نظر بگیرد.

[1] value line

[2] Fortune 500

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید